Успрыманне вялікіх гістарычных падзей, асабліва рэвалюцый, не застаецца нязменным у грамадстве. Кожнае пакаленне асэнсоўвае іх па-свойму, акцэнтоўваючы ўвагу на тых ці іншых аспектах і дэталях, прыўносячы новае тлумачэнне спрэчных пытанняў. Працэс – дыялектычны. Хаця час, здавалася б, сцірае нейкія другасныя рысы і штрыхі. Вялікае, як кажуць, бачыцца на адлегласці. Ды часта карціны мінулага скажаюцца ў святле палітычных тэхналогій, ідэалагічных пастулатаў і класавых інтарэсаў, характэрных для грамадства на тым ці іншым этапе свайго развіцця.
У прыватнасці, сёння дакладна бачна імкненне «эліты» адсунуць падзеі кастрычніка 1917 года на задворкі гісторыі, супрацьставіць ім іншыя даты. І падтэкст такога падыходу зразумелы: даказаць памылковасць зробленага ў тыя дні сацыялістычнага выбару, перасцярэгчы ад любой падобнай «небяспекі».
Між іншым пакаленне 90-х адчула на сабе, як жывецца грамадзяніну без дзяржаўнай абароны і падтрымкі, у іншым свеце – цынізму, непрыстойнасці і амаральнасці. Развал эканомікі, навукі, арміі, збядненне насельніцтва, рост злачыннасці, міжнацыянальныя канфлікты – вось яны, вынікі знішчэння СССР.
З перамогай рэвалюцыі і стварэннем савецкай дзяржавы не маглі, вядома, прымірыцца тыя слаі грамадства і замежныя сілы, якія шмат чаго ў выніку гэтых падзей страцілі. А што датычыць поспеху бальшавіцкай партыі, то ён заключаўся ў першую чаргу ў сувязі з масамі, добрым веданнем іх настрою і патрэб. Воля народа супала з яе дзеяннямі, а лозунгі адлюстроўвалі яго жаданні: мір – народам, зямля – сялянам, заводы – рабочым, улада – Саветам.
«…Светапогляд, які натхніў бальшавікоў і прывёў іх у рэшце рэшт да ўлады, засноўваўся на цалкам зразумелым жаданні знішчыць сацыяльную несправядлівасць, эканамічную эксплуатацыю, забяспечыць працоўным машыны, камфорт, бяспеку, дастойнае становішча ў грамадстве, гэта значыць даць ім усё, чаго іх пазбаўляла прамысловая рэвалюцыя і капіталістычная сістэма», – сцвярджаў амерыканскі дыпламат, палітолаг і гісторык Джордж Кеннан. І такое суджэнне дазваляе зразумець, чаму народ паверыў бальшавікам і пайшоў за імі.
Цікавым таксама з’яўляецца пункт погляду італьянскага журналіста, аднаго з самых аўтарытэтных спецыялістаў па гісторыі краін Усходняй Еўропы Джузеппе Боффа. Вось што ён піша ў манаграфіі «Гісторыя Савецкага Саюза»: «Ідэалы, якімі кіраваліся бальшавікі, прымушалі іх адчуваць сябе нашчадкамі ўсяго самага перадавога, што было народжана чалавечай думкай. Бальшавікі адмянілі ўсе саслоўі і саслоўныя дзяленні, прывілегіі і абмежаванні, усякія званні, тытулы, грамадзянскія чыны і аб’явілі ўсіх проста грамадзянамі Расійскай Рэспублікі».
А адзін з вядомых англійскіх даследчыкаў Эдуард Карр, які многія гады прысвяціў вывучэнню гісторыі Савецкай Расіі, адзначаў, што рэвалюцыя 1917 года была першым адкрытым выклікам капіталістычнай сістэме, якая ў Еўропе да канца XIX стагоддзя дасягнула свайго апагея. І тое, што яна грымнула ў разгар Першай сусветнай вайны і часткова стала яе вынікам, гісторык не лічыў выпадковасцю.
Грамадства, калі вярнуцца ў той далёкі час, хвалявалі дзве галоўныя праблемы: зямля і мір. Ды ні першую, ні другую Часовы ўрад нават не спрабаваў вырашыць. У кастрычніцкай кропцы 1917 года перасекліся ўсе асноўныя супярэчнасці – сацыяльна-класавыя, эканамічныя, палітычныя, міжнацыянальныя, ідэалагічныя, культурныя. І менавіта бальшавікі, улавіўшы гістарычны момант, хутка сарыентаваліся, ацанілі сітуацыю і прапанавалі людзям тое, у чым яны мелі большую патрэбу. Іх пазіцыя: калі малыя народы хочуць мець сваю дзяржаву – патрэбна яе даць.
Для Беларусі гэта было асабліва важна. Бо на працягу многіх стагоддзяў мы ўваходзілі ў склад то адной, то другой дзяржавы і ніколі не мелі права на самавызначэнне. А ў 1917-м упершыню атрымалі яго.
Вельмі складана, дарэчы, назваць перыяд у складзе Расійскай імперыі лепшым для нашага народа. Не гаворачы ўжо пра тое, што ў Першую сусветную ён стаў заложнікам амбіцый царызму, а нашы землі – лініяй фронту.
Па сутнасці Кастрычніцкая рэвалюцыя, калі да ўлады прыйшлі бальшавікі, скончыла з вайной і адкрыла для Беларусі шлях да будаўніцтва сваёй дзяржавы. Ужо 1 студзеня 1919 года быў абнародаваны Маніфест аб утварэнні Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусь, якая пазней стала БССР. А ў лютым таго ж года была прынята першая Канстытуцыя ССРБ, дзе зафіксаваны асноўныя пытанні ўлады, правоў і свабод беларускага насельніцтва.
У прыватнасці, знішчалася залежнасць друку ад капіталу. Працоўны клас атрымаў у рукі ўсе тэхнічныя і матэрыяльныя сродкі для выдання газет і кніг. Забяспечвалася іх свабоднае распаўсюджванне па ўсёй краіне. Упершыню прапісвалася свабода сходаў. Праводзіць іх дазвалялася ва ўсіх прыдатных для гэтага памяшканнях з абсталяваннем, ацяпленнем і асвятленнем.
Апрача гэтага, працоўныя атрымалі права на бясплатную усебаковую адукацыю. Пачалася ўзмоцненая барацьба з непісьменнасцю. Як вынік: калі ў 1897 годзе доля пісьменных людзей ва ўзросце ад 9 гадоў на беларускіх землях складала каля 25 працэнтаў, то ў 1926-м ужо 53, а ў 1959-м – 98.
Пад асаблівы кантроль была ўзята медыцынская сфера, аб чым таксама сведчаць лічбы: да рэвалюцыі налічвалася 42 бальніцы, а ў 1929 годзе – 182, колькасць урачоў вырасла ад 213 да 1650 работнікаў. Адпаведна, знізілася смяротнасць насельніцтва. Да таго ж было ўведзена сацыяльнае страхаванне працоўных – так званыя бальнічныя, а таксама пенсіі інвалідам працы і вайны.
Калі гаварыць пра эканоміку, то з устанаўленнем савецкай улады да канца 1925 года ўзровень валавой прадукцыі прамысловасці Беларусі перавысіў паказчыкі 1913 года на 28,5 працэнта, вытворчасці працы – на 16,5.
Усе грамадзяне рэспублікі, незалежна ад іх расавай і нацыянальнай прыналежнасці, атрымалі роўныя правы. А з уваходам рэспублікі ў склад СССР склаліся яшчэ спрыяльныя ўмовы і для ўзбуйнення яе тэрыторыі.
Такім чынам, хто б што ні гаварыў, а менавіта бальшавікі заняліся вырашэннем пытанняў вайны і міру, сацыяльных і эканамічных праблем. Яны ў літаральным сэнсе павярнулі свет і дазволілі тым, хто быў нікім, стаць усім, далі старт пабудове сацыяльна справядлівай і магутнай дзяржавы, якая выйграла найвялікшую ў гісторыі чалавецтва вайну, першай запусціла чалавека ў космас, надзяліла правам лю-дзей з народа, без «блакітнай крыві», атрымлівать адукацыю і дзякуючы выключна сваім здольнасцям і розуму заняць дастойнае месца ў грамадстве.
У значнай ступені дзякуючы арганізатарскай ролі Камуністычнай партыі і камсамола ўдалося пераадолець фашызм. Менавіта пад іх кіраўніцтвам развівалася падпольная і партызанская дзейнасць. А колькі сярод такіх прадстаўнікоў набярэцца прыкладаў адвагі, храбрасці і гераізму! Гэта былі людзі, якія ў самы цяжкі час згуртоўвалі воінскія калектывы, вялі за сабой. І нямецка-фашыскія захопнікі адчувалі іх сілу.
Энергія Кастрычніка натхняла не толькі на перамогу ў Вялікай Айчыннай, але і на працоўныя здзяйсненні. У Беларусі з’явілася больш за тысячу Герояў Савецкага Саюза і Сацыялістычнай Працы. У пасляваенныя гады яна стала рэспублікай з развітай прамысловасцю, навукай і культурай, вялікім эканамічным патэнцыялам. І можна з упэўненасцю сказаць, што сучасная Беларусь – прамы пераемнік БССР. Уласцівыя нашаму грамадству мір, стабільнасць і згода – заканамерны вынік таго, што мы не здрадзілі ідэалам раўнапраўя, справядлівасці і бескарыслівага служэння Айчыне.
Відаць, менавіта таму што Кастрычнік вялікі не толькі дасягненнямі савецкага міну-лага, але і сваім уздзеяннем на сучаснасць, мы назіраем такія шалёныя атакі на гістарычную памяць з розных бакоў. Закладзеная ім сістэма сацыяльна-маральных каштоўнасцей – у аснове далейшага развіцця нашай рэспублікі. І 7 лістапада ў нашым календары па-ранейшаму застаецца чырвонай датай. Выкрасліць, фальсіфікаваць – не для тых, хто даражыць мінулым. Беларусь на дзяржаўным узроўні захавала павагу да сваёй гісторыі, у якую не кідае камяні.
Валянціна БЕЛЬЧАНКА
Самыя цікавыя і важныя навіны шукайце ў нашых сацыяльных сетках: TikTok, Instagram, VK, Одноклассники, Telegram, Facebook, Youtube.
