Як бы ні стараліся некаторыя сучасныя гісторыкі “забыцца” и перапісаць факты, насельніцтва Заходняй Беларусі ўспрыняла прыход Чырвонай Арміі з радасцю.
Што ж, напомнім. Сёння ў Польшчы пра гэта не гавораць, але ў 1921-1939 гадах у Заходняй Беларусі панавала натуральная сегрэгацыя. Беларусы, як нацыя, практычна былі на мяжы знікнення. 18 гадоў “за польскім часам” ім адмаўлялася ў праве на самабытнасць, знішчалася самабытная культура.Чыноўнікі і польская “эліта” ўспрымалі беларусаў як дзікіх абарыгенаў. Польскія настаўнікі збіралі беларускіх дзяцей на Палессі, апраналі іх у нацыянальныя кашулі-вышыванкі і везлі на пацеху «цывілізаванай публікі» ў Кракаў, дэманструючы як жывых тубыльцаў з «цёмных і неўладкаваных краёў».
Пры гэтым тэрыторыя Заходняй Беларусі складала 24 працэнты даваеннай Польшчы, на ёй пражывала 13 працэнтаў насельніцтва, але доля прамысловай вытворчасці ледзь дасягала 3 працэнтаў. Нават польскія эканамісты прызнавалі, што ёсць цэнтральная Польшча “А” (ўкладваліся вялікія капіталаўкладанні, ствараліся вытворчасці) і “В” усходняя (вывозіліся рэсурсы).
Тры тысячы памешчыкаў, у асноўным палякаў, валодалі двума трэцямі ўсёй зямельнай плошчы. Каля трэці сялянскіх сем’яў наогул не мелі зямлі і былі вымушаны батрачыць. Беларуская частка насельніцтва усходніх крэсаў за два дзясяткі гадоў знаходжання ў складзе Польшчы практычна цалкам пазбавілася нацыянальнай інтэлігенцыі. У 30-я гады ў Палескім ваяводстве (прыкладна цяперашняя Брэсцкая вобласць) сярод інтэлігенцыі налічвалася не больш за 3 працэнты беларусаў, і доля іх няўмольна набліжалася да нуля. У 1937 г. у гімназіях навучалася 1925 чалавек, з іх беларусаў – 16. Ва ўсёй Польшчы ў 1935 г. налічвалася толькі каля 200 студэнтаў-беларусаў. Нават і не хавалася, што праводзіцца палітыка мэтанакіраванага знішчэння нацыі. Аднак узламаць беларускі код нацыі за 18 гадоў так і не ўдалося.
Дарэчы, у 1939-м ніводны беларускі нацыянальны дзеяч, у тым ліку з антыкамуністычнымі поглядамі, не выступаў супраць аб’яднання. Так, Антон Луцкевіч, вітаючы ў Вільні новую ўладу, заявіў: “Беларусь зноў стала адзінай, ніякія межы не падзеляць ужо аб’яднаных беларускіх земляў… Стварэнне аб’яднанай, свабоднай, Савецкай Беларусі будзе вызначаць дарогу яе хуткага развіцця”.
А вось словы Васіля Ласковіча, чалавека гераічнага лёсу, барацьбіта за народнае шчасце ў Заходняй Беларусі, які 5 гадоў прасядзеў за гэта ў турмах “за польскім часам”: “Чырвоную Армію акупантамі не называў ніхто. На Беларусі гэтага жудаснага абвінавачвання не тое што прагучаць, а нават i ў думках людзей прамільгнуць не можа. Акупанты ж не даюць зямлю, не адкрываюць школы, акупанта просты селянін не сустрэне словамі палёгкі: “Ідуць нашы!”.
Да 25 верасня 1939 г. Чырвоная Армія цалкам вызваліла Заходнюю Беларусь. 17 верасня 1939 г., калі Чырвоная Армія пачала вызваленчы паход у Заходнюю Беларусь, – сапраўды дзень гістарычнай справядлівасці. Увосень 1939 г. не хто іншы, як Лойд Джордж, пісаў польскаму амбасадару ў Лондане, што СССР заняў “тэрыторыі, якія не з’яўляюцца польскімі і якія былі сілай захопленыя Польшчай пасля Першай сусветнай вайны…”.
У кнізе “Беларусія. Станаў-ленне нацыі”, якая выйшла ў 1956 годзе ў ЗША Мікалай Вакар адзначаў: “для беларусаў гэта азначала аднаўленне іх тэрытарыяльнага адзінства, доўгі час парушанага войнамі і рэвалюцыямі”.
Прафесійныя гісторыкі і публіцысты аргументавана, на аснове багатага фактычнага матэрыялу, паказалі, што вераснёўскія падзеі 1939 г. ліквідавалі гістарычную неспра-вядлівасць Рыжскага дагавора 1921 г., што гэта было падрыхтавана гераічнай барацьбой працоўных за свабоду і незалежнасць на працягу амаль 20 гадоў.
Што тычыцца “савецкага нацыянальнага прыгнёту”, пра які нам так любяць распавядаць “найноўшыя” празападныя гісторыкі: беларуская нацыя ў асноўным завяршыла сваё фарміраванне і атрымала першую міжнародную легітымнасць у складзе Савецкага Саюза. Гэта гістарычны факт. З такой жа фактычнай упэўненасцю можна сцвярджаць, што ніхто ў СССР не ўшчамляў правы беларусаў ні ў палітычным, ні ў эканамічным, ні ў сацыяльна-культурным стаўленні. На гэты конт ёсць красамоўная статыстыка, жывыя сведчанні і сведкі.
Сапраўдную цану адзінства беларусы даведаліся ў жніўні 2020 года. Тады ва ўгоду геапалітычным амбіцыям асобных краін і асоб праз Беларусь зноў пралегла лінія разлому. Выявілася, што нават разважлівае беларускае грамадства здольнае даць расколіну пад ударамі гібрыдных войнаў звонку і знутры. Аднак большасць беларусаў даволі хутка разабраліся ў сітуацыі і не дазволілі абдурыць сябе салодкімі абяцанкамі заходніх стратэгаў.
Само жыццё прадэманстравала, што народнае адзінства – гэта не прыгожы лозунг, а па сутнасці падмурак развіцця краіны і яе грамадства. Дзень народнага адзінства варты таго, каб прыпадняцца над штодзённасцю, душой і сэрцам адчуць сябе часціцай беларускага народа з яго самабытным лёсам. І хай сувязь часоў дапамагае нам.
Галіна ШАЎЧЭНКА
